Οι κινήσεις των Μουσουλμάνων της Πελοποννήσου μετά την κήρυξη της Επανάστασης
Το ξέσπασμα της Επανάστασης επέφερε πολύ σύντομα σημαντικές αναπροσαρμογές στο δημογραφικό χάρτη της Πελοποννήσου. Άμεση συνέπεια της κήρυξης του πολέμου ήταν η μαζική καταφυγή του μουσουλμανικού πληθυσμού της χερσονήσου στα κάστρα και ιδιαίτερα στην οθωμανική πρωτεύουσα του Μοριά, την Τριπολιτσά. Το γεγονός αναπλάθεται συχνά στις κειμενικές πηγές, στα απομνημονεύματα των αγωνιστών και στις ιστορίες της Επανάστασης. Το απόσπασμα παρακολουθεί τις κινήσεις Μουσουλμάνων από επαρχίες της Πελοποννήσου στο πλαίσιο που περιγράφηκε παραπάνω.
Ἀφ’ οὗ ἡ φωνὴ τῆς ἐλευθερίας ἤχησε καθ’ ὅλην τὴν Πελοπόννησον, οἱ ἐνδιατρίβοντές Τοῦρκοι, πτοηθέντες καὶ ὑποπτεύοντες ξένην χεῖρα ὑποκινοῦσαν τοὺς Ἕλληνας, ἐγκατέλειψαν τὰς ἀτειχίστους πόλεις, καὶ ὑπὸ μηδενὸς καταδιωκόμενοι ἔτρεχαν εις τα διάφορα φρούρια σὺν γυναιξὶ καὶ τέκνοις πρὸς ἀσφάλειαν.
Οἱ κατοικούντες τὰ Μπαρδουνοχώρια τῆς Λακεδαιμονίας Τοῦρκοι εἶχαν μεγάλην καὶ δικαίαν φήμην ἀνδρίας, ἐτάρατταν συχνὰ τὴν Πελοπόννησον, καὶ ἐφόβιζαν καὶ αὑτὰς τὰς τουρκικὰς Ἀρχάς, ἄλλοτε ὡς ἀντιπολιτευόμενοι, ἄλλοτε ὡς ἀντάρται, ἐνίοτε δὲ καὶ ὡς λῃσταί. Ἀλλὰ κατὰ ταύτην τὴν περίστασιν φόβος πανικὸς κατέλαβεν αὑτοὺς ὅλους. Εἶχαν πολλοὺς καὶ δυνατοὺς πύργους καὶ τροφὰς ἀφθόνους· ἀλλ’ εἰς ουδὲν τὰ ἐλογίσθησαν ἐξ’ αἰτίας τοῦ ἀκολούθου περιστατικοῦ. […]
Ὁδοιπορούντες δὲ ὅπως ἔτυχεν, ἐκλείσθησαν ἐν Τριπολιτσᾷ τὴν 27 μαρτίου. Πρὸ τῆς ἐκεῖ δὲ καταφυγῆς των ἐπρόλαβαν καὶ κατέφυγαν εἰς τὴν αὐτὴν πόλιν καὶ οἱ Λεονταρίται Τοῦρκοι. Οἱ δὲ Καρυτινοὶ φοβηθέντες μὴ συλληφθῶσι καθ’ ὁδόν, ἀπερχόμενοι εἰς Τριπολιτσάν, δὲν μετετόπησαν.
Οἱ δὲ Κορίνθιοι Τοῦρκοι, ἰδόντες ὅτι ἐκινήθησαν οἱ ἐπί τοῦ ἰσθμοῦ Δερβενοχωρίται, οἱ εἰς τὴν ὁπλοφορίαν ἐξ αἰτίας τῆς τοποθεσίας καὶ τῆς ὑπηρεσίας των ἠσκημένοι, συμπαρέλαβαν τὴν μητέρα τοῦ Κιαμήλμπεη ἀπόντος εἰς Τριπολιτσὰν καὶ λοιποὺς οἰκείους του, καὶ ἀνέβησαν ὅλοι ἔντρομοι εἰς τὴν ἀκροκόρινθον, ὅπου ἐλθόντες τὴν ἐπαύριον οἱ Δερβενοχωρῖται καὶ ἄλλοι ὑπὲρ τοὺς δισχιλίους τοὺς ἐπολιόρκησαν ἡγουμένου τοῦ Ἀναγνώστη Πετμεζᾶ. […]
Οἱ δὲ Ἀργεῖοι Τοῦρκοι, ταλαντευόμενοι μέχρι τινός, ἐκυριεύθησαν καὶ αὑτοὶ ὑπὸ πανικοῦ φόβου, πεσούσης κατὰ περίστασιν ἐν τῇ πόλει μιᾶς καὶ μόνης πιστολίας, καὶ μετέφεραν τὰς οἰκογενείας των εἰς Ναύπλιον· […]
Οἱ δὲ Γαστουναῖοι Τοῦρκοι ἀνεχώρησαν πανοικὶ τὴν 27 μαρτίου· εἰδοποιηθέντες δὲ καθ’ ὁδὸν ὅτι δὲν ἦσαν δεκτοὶ εἰς τοῦ Λάλα, διότι οἱ ἐκεῖ Τοῦρκοι ὑπώπτευαν μἠ, ἀποκλισθέντες τόσῳ πολλοί, ἀποθάνωσι τῆς πείνας, ἐστράφησαν πρὸς τὸ Χλουμοῦτσι, παλαιὸν φρούριον παρὰ τὴν Γλαρέντσαν, ἄφρουρον καὶ διόλου ἀκατοίκητον. […]
Οἱ δὲ Ἀρκάδιοι Τοῦρκοι, ἀκούσαντες ὅτι Ἕλληνες ἔνοπλοι ὑπὸ σταυροφόρους λευκὰς σημαίας συνήχθησαν εἰς Κεφαλάρι τοῦ Σουλιμᾶ, ὅτι διήρπασαν τὰς ἀποθήκας, ὅτι ἐκακοποίησαν τοὺς ἐπιστάτας τῶν χωρίων, καὶ ὅτι ἐμελέτων νὰ πέσωσι τὴν νύκτα τῆς 25 εἰς τὴν πόλιν, ἀνεβίβασαν αὐθεσπερὶ τὰς οἰκογενείας των εἰς τὸ παλαιοφρούριόν των· πρωΐας δὲ γενομένης μετέφεραν αὑτὰς εἰς Μεθώνην καὶ Νεόκαστρον μήτε ἐνοχλουμένοι ἐπὶ τῆς μεταβάσεως, μήτε ἐνοχλοῦντες τοὺς Χριστιανούς, οὓς καὶ ἐπαρηγόρουν ὑποκρινομένους, ὅτι ἐλυπούντο ἐγκαταλειπόμενοι. […]
Τὴν δὲ 26 ἐκίνησαν πρὸς τὴν Τριπολιτσὰν οἱ Φαναρῖται Τοῦρκοι, σὺν γυναιξὶ καὶ τέκνοις, μεθ’ ὧν καὶ οἱ τοῦ Ζούρτσα τῆς ἐπαρχίας τῆς Ἀρκαδίας ὡς γειτνιάζοντες· ἦσαν δὲ ὅλοι 2600 ψυχαί.
Πηγή: Σπυρίδων Τρικούπης, Ἱστορία τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως, Τόμος Α΄, Ἐν Λονδίνῳ, ἐκ τῆς ἐν τῇ Αὐλῇ τοῦ Ἐρυθροῦ Λέοντος Τυπογραφίας Ταϋλόρου καὶ Φραγκίσκου, 1860, σ. 67-71.